اهمیت حروفچینی با LATEX و زی پرشین
علیرضا پوحسنی
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد پرند
تک (TEX) یک سیستم حروف چینی است که توسط دونالد کنوث در دانشگاه استنفورد، برای نگارش
مستندات، به ویژه مستنداتی که شامل اعمال زیادی از ریاضیات است، توسعه یافته. تک به صورت منبع آزاد ۱است، به عبارت دیگر انجمن ریاضی آمریکا، برای بهبود این نرم افزار، ویرایش آن را برای عموم آزاد گذاشته است.
۱. مزایای لاتک
۱. وجود چندین سبک حرفه ای (پایان نامه، مقاله، کتاب، نامه، گزارشو …) برای حروف چینی
انواع اسناد بصورت بسیار دقیق و عالی
۲. نیاز به تعدادی کمی از دستورات برای تعریف ساختار متن
۳. بسیار مناسب برای حروف چینی فرمول ها
۴. به صورت خودکار نوشتارهای علمی ساخته می شوند
۵. صفحه آرایی عالی
۶. قابلیت خودکار تولید فهرست مطالب، کتابنامه، شماره گذاری فرمول ها، جداول و …
۷. تنوع بسیار بالای نمادهای علمی
۸. مستقل از سیستم عامل
۹. ذخیره سازی دراز مدت اسناد
۱۰ . قابلیت ویرایشخودِ نرم افزار
۱۱ . توانایی بیشتر در حفظ حقوق معنوی آثار
. . .
تفاوت لاتک با نرم افزارهای مشابه مانند ورد(Word)
برخی از تفاوت های اساسی چنین اند:
جدابودن محتوا و ظاهر نوشته:
برتری بزرگ لاتک در این موضوع برای کاربران Word چندان واضح نیست، زیرا آن ها نمی دانند که این ویژگی چه قدر خوب است. وقتی با لاتک نوشتۀ خود را می نویسید، فقط به محتوای نوشته فکر
می کنید و ساختار متن را مستقیما به لاتک می گویید؛ مثلاً می گویید که از این جا به بعد یک بخش جدید آغاز می شود، ولی لازم نیست به این فکر کنید که عنوان بخش چه شکلی باید تایپ شود.
این درست برعکس کاربران Word است که بلافاصله عنوان نوشته را انتخاب کرده و قالب بندی اش می کنند (مثلاً آن را بزرگ می کنند، یا فونتش را تغییر می دهند). نکته اینجاست که این کار باید در
کل نوشته با دست اعمال شود. در مقابل، لاتک برای قالب بندی از سبک های تعریف شده ای استفاده می کند. این سبک ها می گویند که هر بخش از نوشته چه طور باید نمایش یابد. اگر مثلاً خواستید
فونت عنوان همۀ بخش های نوشته تان را تغییر دهید، کافی است که تعریف آن سبک را عوض کنید تا کل نوشته خودبه خود به روز شود. خوبی این روش این است که نوشته تان خودسازگار و هماهنگ
باقی می ماند. البته Word هم این ویژگی سبک (Style) را دارد. ولی از آ نجا که به کاربردن این ویژگی اختیاری است، کاربران معمولاً نمی دانند که چنین ویژگی ای هم اصلاً هست. لاتک مجبورتان می کند که ساختار منطقی نوشتۀ خود را مشخص کنید (و کار خیلی خوبی می کند!) و برای همین است که می تواند از نوشتۀ شما یک خروجی بسیار زیبا بسازد.
انعطا ف پذیری:
می توانید با لاتک هرکاری که فکرش را می کنید انجام دهید! در طول سالیان دراز، بسته های بسیار زیادی ساخته شده اند که ویژگی های لاتک را گسترش می دهند و بیشتر آ نها هم رایگان
در دسترس هستند. برای نمونه، کاربران اصلی لاتک که دانشگاهیان و پژوهشگران هستند بستۀ Bibtex را به کار می برند که نوشتن و مدیریت مراجع مقالات را بسیار آسان می کند (من همیشه برای
همکاران Wordکارم که مراجع را با دست تایپ می کنند افسوس می خورم). بسته های دیگری هستند که با آ نها می توانید نت های موسیقی بنویسید، حرکات شطرنج را نمایش دهید، و هزار کار دیگر.
با توجه به سابقۀ زیاد تک، هر کاری که با لاتک بخواهید بکنید احتمالش زیاد است که کسی قبلاً بسته ای برایش نوشته باشد.
تسلط بر نوشته:
شاید شما با رفتار غیرهوشمندانۀ Word حتی در نوشته های کوتاه هم روبه رو شده باشید. مثلاً گاهی وقت ها می خواهید تصویری را در پایین صفحه بگذارید و می دانید که تصویر در آن جا، جا
می شود، ولی Word نمی گذارد آن جا بگذاریدش! یا مثلاً در یک نوشتۀ ۳۰ صفحه ای پر از شکل و جدول، یک بعدازظهر را صرف می کنید تا همه چیز مرتب شود؛ همۀ تصاویر سرجای خودشان باشند
و غیره. آن وقت می فهمید که یک جای نوشته تان کمی گنگ است و تصمیم می گیرید آ نجا را کمی بیشتر توضیح دهید. یک جمله به متن اضافه می کنید، و می بینید که یکی از تصویرها به صفحۀ بعد
می پرد و یک فضای خالی بزرگ در پایین صفحه باقی می گذارد! بعد می فهمید که در یک واکنش زنجیره ای، همۀ تصویرها و جدول هایتان تا آخر نوشته به هم ریخته اند! واقعاً خنده دار است. در
مقابل، لاتک خیلی باهوش تر است و تصویرها و جدول هایتان را همیشه در جاهای معقول می گذارد. بنابراین اگر خواسته باشید که تصویرتان در پایین یک صفحه بماند، آن تصویر همیشه همان پایین
می ماند! البته با این که لاتک در جزئیات حروف چینی به جای شما تصمیم می گیرد، ولی اگر بخواهید، می توانید روی نمایش نوشته تان اختیار کامل داشته باشید.
کیفیت:
به سختی می توان این موضوع را انکار کرد که کیفیت خروجی های لاتک بسیار فراتر از خروجی های Word است. این برتری وقتی آشکارتر می شود که نوشتۀ شما پر از روابط ریاضی باشد. لاتک همچنین
الگوریتم های بسیار بهتری برای ترازبندی متن، شکستن کلمات و غیره دارد که باعث می شود خروجی شما بسیار حرفه ای تر به نظر برسد.
مردم معمولاً یادشان می رود که حروف چینی یک مهارت حرفه ای است. حرو فچین ها سا لها آموزش می بینند تا بیاموزند که یک کتاب را چگونه حروف چینی کنند. اما به محض این که شما برنامۀ
واژه پردازتان را باز می کنید، مرتکب اشتباهات حرو فچینی می شوید. مثلاً حرو فچین ها می دانند که خواندن سطرهایی که پهنایشان ۶۶ حرف است آسان تر است. به کتاب هایتان نگاه کنید و تعداد
حروف را بشمارید! ولی تنظیم پیش فرض واژه پردازها به طور میانگین ۱۰۰ حرف در هر سطر است. حدس می زنم که خیلی ها برایشان مهم نیست، ولی اگر قرار باشد نوشته های بزرگ زیادی را بخوانید،
برایتان مهم می شود.
یک مثال دم دستی: یک نوشتۀ لاتک را که پیش تر با آن ساختار نوشته ها را در لاتک معرفی کرده بودم برداشتم. همان نوشته ها را در Word هم نوشتم و سبک های معادل Word را رویش اعمال
کردم. همه جا از سبک های پیش فرض استفاده کردم. در Word سبکی برای چکیده وجود نداشت، برای همین فقط عنوان را پررنگ کردم. خروجی Word را با خروجی لاتک مقایسه کنید. سبک هایی که Word به کار می برد چندان خوب نیستند. البته می توان این سبک ها را آن قدر دستکاری کرد که تاحدی شبیه لاتک شوند، ولی من ترجیح می دهم این کار را نکنم و به جایش با همان لاتکِ خودم
کار کنم!
بیشتر کتاب ها با لاتک حروف چینی می شوند. واژه پردازها برای این کار معمولاً آن قدر خوب نیستند. آن ها را فقط نویسندگان برای نوشتن به کار می برند و نوشته هایشان بعداً به نرم افزار
حروف چینی حرفه ای منتقل می شود. البته با Word هم می شود کتاب ها را حرو فچینی کرد، همانطور که با پا هم می شود رانندگی کرد، ولی کار عاقلانه ای نیست!
پایداری:
یکی از دلایلی که مردم با Word مشکل دارند این است که Word در هنگام ویرایش نوشته های طولانی زیاد قفل می کند. « بازیابی نوشته ها » یکی از ویژگی های پرکاربرد Word است. نمی دانم چرا مایکروسافت به جای طراحی این ویژگی روی پایداری نرم افزارش بیشتر کار نمی کند! (البته پایداری لزوماً قابل تعمیم نیست. من فقط از تجربۀ شخصی خودم و دوستانم حرف می زنم. کسی را هم
نمی شناسم که تا حالا دچار مشکل ناپایداری Word نشده باشد، ولی معنی اش این نیست که چنین کسی وجود ندارد). از آن جا که لاتک بسیار کامل است و برنامه نویسان بسیار باهوشی آن را ساخته اند، اشکالات آن بسیار کم است. حتی اگر هم اشکالی وجود داشته باشد، هیچ گاه پروندۀ ورودی شما از دست نمی رود. ولی در Word اگر هر ابزارش قفل کند، می تواند نوشتۀ شما را نابود کند. و در ضمن، در لاتک نیازی نیست نگران ویروس هایی باشید که در ماکروهای Word پنهان می شوند!
قیمت:
« هر چی بیشتر پول بدی، بیشتر آش می خوری! » در این مورد لاتک هیچ حرفی باقی نمی گذارد، چون رایگان است! ضرب المثل، دربارۀ لاتک صادق نیست، درست مثل بیشتر نر مافزارهای آزاد/متن باز.
شما با یک نرم افزار بسیار قوی و پایدار روبه رویید که سال ها از رقیبانش جلوتر است.
غلط یاب املایی:
نکتۀ خوبی است. این یک کمبود لاتک نیست، زیرا لاتک فقط متنی را پردازش می کند که شما به آن می دهید. اما در ویرایشگر متن، برخلاف Word شما خطهای قرمزی را که اشتباه های املایی یا
دستوری را یادآوری می کنند نمی بینید. و این چیزی است که بیشتر کاربران می خواهند داشته باشند. به نظر من داشتن یک غلط یاب دستوری چیز خوبی نیست. کسی که واقعاً برای نوشتن نیازمند
غلط یاب دستوری است، بهتر است به جای تکیه کردن بر توصیه های به دردنخور غلط یاب، برود یک کتاب دستور زبان بخواند. دوم، وجود ویژگی اصلاح خودکار اشتباه های املایی، هرچند که چیز خوبی به نظر می آید، در درازمدت مفید نیست. درست است که اشتباه های رایج ما را برطرف می کند، ولی باعث می شود که نتوانیم از اشتباه هایمان بیاموزیم. اگر هربار که به جای the می نویسیم teh قرار باشد Word آن را برایمان اصلاح کند، هیچ گاه نمی فهمیم که داریم اشتباه می کنیم. با این حال، اگر فکر می کنید که خیلی نیازمند این ویژگی هستید، به آسانی می توانید هر ویرایشگر متن آبرومندی را مجهز به غلط یاب املایی کنید. برنامه های Aspell و Ispell رایج ترین غلط یاب های املایی هستند که هر دو متن باز اند و می توانند با ویرایشگرهای متن، یکپارچه شوند.
جمعبندی
LATEX و زی پرشین که فارسی شده ی آن است به ویژه برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و نیز همکارانی که دستی بر تولید مستندات علمی دارند، بسیار مفید و کارآمد است. خانه ی علوم و فنون افتخار دارد که این حروفچین حرفه ای متون علمی را به شما ارائه می نماید.